مرتضا معراج ۱۶ حوت/اسفند ۱۳۹۱
وحیده محقق، سومین همسر حاجی محمد محقق یکی از پرنفوذترین چهره‌های سیاسی افغانستان، با حضور در یکی از رسانههای پربیننده‌ی بین‌المللی، بُن‌بستِ ۱۲ سال دوری همسرانِ رهبران سیاسی از چشم رسانه‌ها را شکست. وی افزون بر ظاهر شدن در صفحه‌ی تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی و انجام گفتگوی ویژه، از تصمیمش برای ورود در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی سخن گفته است.
بانو محقق در زمانی از چنین تصمیمی سخن می‌گوید که در دوازده سال اخیر ــ‌‌‌که زمینه برای فعالیت‌های آزادنه‌ی زنان افغانستان بهتر از هر زمان دیگری فراهم شده است‌ــ همسران رهبران سیاسی افغانستان نه تنها در زمینه‌ی حقوق و آزادی‌های مدنی، به زنان این کشور، کمکی نتوانسته، بلکه خود نیز از فعالیت‌های آزادانه و حضور در عرصه‌های سیاسی و اجتماعی محروم نگهداشته شده و تنها به عنوان «خانمِ خانه» در درون چهاردیواری قصر‌های شوهران شان محصور گردیده اند.
مردم افغانستان در این مدت، حتا به درستی شاهد حضور بانوی اول کشور شان در رسانه‌ها و سهم‌گیری وی در فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی نیز نبوده اند. از آغاز زمامداری آقای کرزی تا کنون، تنها چند عکس از بانو زینت کرزی، بانوی اول افغانستان در رسانههای نوشتاری نشر شده است؛ بدون آن که چیزی از زبان وی نقل شده باشد.
حضور وحیده محقق که درجه‌ی کارشناسی در رشته‌ی ادبیات فارسی از دانشگاه بلخ دارد، در کنار همسرش در صفحه‌ی تلویزیون بی‌بی‌سی و موافقت آقای محقق با فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خانمش، می‌تواند نخستین گام برای شکستن بن‌بستِ یک‌دهه، پاگذاشتن روی سنت‌های فرسوده و تغییر نگاه قبیله‌ای و بدوی به زن باشد.
حتا در محفل گرامی‌داشت از «روز جهانی زن» که در یک دهه‌ی اخیر، هر سال از آن در افغانستان نیکوداشت صورت می‌گیرد و رییس جمهور کرزی نیز معمولاً در این گونه محفل‌ها حضور می‌یابد و از سویی هم، شرکت‌کنندگان آن نیز عمدتاً زنان اند، ولی تا کنون زنان افغانستان هیچ‌گاه بانوی اول کشور خود را در کنار رییس جمهور شان ندیده و هیچ پیامی به این مناسبت از سوی وی فرستاده نشده است.
همچنان در چهار انتخاباتی که در یک دهه‌ی اخیر در افغانستان برگزار شده، بانوی اول از چشم رسانه‌ها پنهان بوده و مردم تنها رییس جمهور شان را در صفحه‌های تلویزیون دیده اند که به پای صندوق رأی رفته است.
تنها پس از آن که تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی رشته برنامه‌هایی را زیر عنوان «درون خانه‌ی سیاست» تهیه کرد و گفتگوهای رو‌ـ‌درـ‌رو با وحیده محقق، فتانه گیلانی و شاه‌دخت هندیه (دختر شاه امان الله خان) را به نشر رساند، خبرنگارِ زنِ بی‌بی‌سی (مریم غم‌گسار) پس از روزها تلاش تنها توانست یک گفتگوی رادیویی با بانوی اول داشته باشد. بر بنیاد ویب‌سایت فارسی بی‌بی‌سی، حاضر شدن بانو زینت کرزی برای گفتگو، مشروط به این بوده است که از او فیلم گرفته نشود.
با آن که پس از فروپاشی حکومت طالبان، هزاران زن افغانستانی وارد فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و حتا نظامی شده اند، ولی بانو کرزی در این گفتگوی رادیویی اش گفته است که هنوز زمینه برای حضور فعال او در جامعه فراهم نیست.
بانو کرزی در زمانی از فراهم نبودن زمینه برای فعالیت‌هایش سخن گفته است که در یک دهه‌ی اخیر، حدود ۱۰۰ زن، عضو شورای ملی افغانستان بوده، چندین وزارتِ حکومتِ آقای کرزی توسط زنان اداره شده، چند زن دیگر به عنوان والی، شهردار و بخش‌دار (ولسوال) وظیفه داشته و ده‌ها نهاد دولتی و غیردولتی دیگر توسط زنان، رهبری و مدیریت شده اند. به عنوان نمونه، حدود یک دهه، ریاست کمیسیون مستقل حقوق بشر افغانستان را یک فعال حقوق زن بر عهده داشته است.
حضور سایه‌ای همسران برخی از رهبران سیاسی
از میان سیاست‌مداران بزرگ افغانستان، تنها دکتر عبدالله عبدالله، رهبر ائتلاف ملی افغانستان و رقیب اصلی آقای کرزی در دومین انتخابات ریاست جمهوری همراه با همسرش به پای صندوق رأی آمد؛ اما این حضور چندان بازتاب رسانه‌ای پیدا نکرد چون این حضور بسیار سایه‌ای و نمادین بود و همسرِ این وزیر خارجه‌ی اسبقِ کابینه‌ی آقای کرزی هیچ سخنی بر زبان نیاورد.
از میان همسران رهبران سیاسی افغانستان، تنها حضور ظاهره ربانی، همسر شهید برهان‌الدین ربانی، رییس پیشین شورای صلح و رییس جمهور پیشین افغانستان در یک نشست رسانه‌ای در بلخ و اعلام آمادگی اش برای سهم‌گیری در شورای امنیت زنان شمال کشور که یک و نیم سال پیش رخ داد، می‌تواند قابل توجه باشد.
در دوازده سال اخیر، از میان همسران رهبران سیاسی افغانستان، تنها حضور ظاهره ربانی، همسر شهید برهان‌الدین ربانی، رییس پیشین شورای صلح و رییس جمهور پیشین افغانستان در یک نشست رسانه‌ای در بلخ و اعلام آمادگی اش برای سهم‌گیری در شورای امنیت زنان شمال کشور که یک و نیم سال پیش رخ داد، می‌تواند قابل توجه باشد. بانو ربانی در این نشست که در جوزای ۱۳۹۰ برگزار شد، گفته بود که از آینده‌ی صلح با طالبان، نگرانی دارد و شاید این فرایند به ناکامی و بدنامی کشیده شود.
با آن که وی اعتراف کرده بود که به عنوان «خانمِ خانه» تمام روزش را به «پخت و پز» و «شُست و رُفت» سپری می‌کند، اما نفْسِ حضورش به عنوان همسر یکی از شناخته‌شده‌ترین و تأثیرگذارترین چهره‌های سیاسی افغانستان و آماده‌گی اش برای مشارکت در فعالیت‌های سیاسی و مدنی، می‌تواند نقطه‌ای عطف در کارنامه‌ی همسران رهبران سیاسی باشد.
گرچند در سطح کمی پایین‌تر، فتانه گیلانی و فاطمه گیلانی ـ‌به ترتیب‌ـ همسران آقایان اسحاق گیلانی عضو مجلس نمایندگان و انوارالحق احدی وزیر بازرگانی، در دو دهه‌ی اخیر، نسبتاً فعالیت‌های پررنگی داشته اند، ولی با توجه به این که این دو بانو دختران احمد گیلانی رهبر حزب محاذ ملی اند که از شخصیت‌های سرشناس و میانه‌روِ جهادی به شمار می‌رود، آشکار است که حضور پررنگ آن‌ها در عرصه‌های اجتماعی، بیش از آن که ناشی از حمایت و تشویق شوهران شان باشد، متأثر از محیط خانواده‌ی پدر و نفوذ و اقتدار شخص احمد گیلانی است.
تا کنون تنها آقای اسحاق گیلانی یک بار در برنامه‌ی «مهمان یارِ» تلویزیون طلوع در کنار همسرش فتانه گیلانی دیده شده است. همسرش فتانه گیلانی که اکنون رییس نهاد اجتماع زنان افغانستان و همچنین فاطمه گیلانی که رییس سازمان خیریه‌ی هلال احمر افغانستان است، در سال‌های جهاد، نامدارتر و شناخته‌شده‌تر از همسران شان بودند.
پس از شکست حکومت زن‌ستیزانه‌ی طالبان و برقراری نظام مردم‌سالار و همچنان تصویب قانون اساسی که حقوق و آزادی‌های مدنی را برای زنان و مردان افغانستان به گونه‌ی یک‌سان در نظر گرفته است، از رهبران سیاسی افغانستان ــ‌به ویژه رییس جمهور، معاونانش، اعضای هیئت دولت، نمایندگان مجلس، سفیران و سایر مدیران ارشد کشورــ توقع عمومی این بود که این‌ها در زمینه‌ی تطبیق و اجرای مندرجات قانون اساسی، جدی‌تر، متعهدتر و پیش‌گام‌تر از سایر شهروندان کشور باشند. ولی در این دوازده سال به روشنی دیده شد که زنانی که همسران مردان عادی افغانستان اند، از آزادی‌های مدنی بیشتر‌ی بهره‌مند بوده و در فرایندهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی نیز بسیار پیش‌گام بوده اند.
بی‌باوری فعالان مدنی و مدافعان حقوق زن به رهبران سیاسی
این برخورد سیاست‌مدارانِ بزرگ افغانستان با همسران شان، فعالان مدنی و حقوق‌بشری را به آن‌ها و نیت‌های درونی شان در باره‌ی حقوق و آزادی های زنان، بی‌اندازه بدگمان کرده است. آن‌ها از این که رهبران سیاسی شان تصمیم جدی برای تأمین حقوق زنان و برداشتن موانع از سر راه آزادی‌های آن‌ها داشته باشند، ناامید شده اند. یکی از علت‌های ناامیدی آن‌ها، محصور نگهداشته‌شدنِ همسران رهبران سیاسی افغانستان در خانه‌های شوهران شان و جلوگیری از حضور آن‌ها در فعالیت‌های سیاسی و مدنی است.
فتانه گیلانی و فاطمه گیلانی ـ‌به ترتیب‌ـ همسران آقایان اسحاق گیلانی عضو مجلس نمایندگان و انوارالحق احدی وزیر بازرگانی، در دو دهه‌ی اخیر، نسبتاً فعالیت‌های پررنگی داشته اند.
اما در چنین وضعیتی، حضور وحیده محقق که درجه‌ی کارشناسی در رشته‌ی ادبیات فارسی از دانشگاه بلخ دارد، در کنار همسرش در صفحه‌ی تلویزیون بی‌بی‌سی و موافقت آقای محقق با فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی خانمش، می‌تواند نخستین گام برای شکستن این بن‌بست، پاگذاشتن روی سنت‌های فرسوده و تغییر نگاه قبیله‌ای و بدوی به زن باشد.
رازِ این نکته را که «وحیده محقق چگونه توانسته است این بن‌بست چندین دهه را بشکند؟» می‌توان در گفته‌های شوهرش یافت. آقای محقق در پاسخ به پرسش‌های خبرنگار بی‌بی‌سی، به روشنی اعتراف کرد که پس از حضور جامعه‌ی جهانی و برقراری نظام دموکراتیک در افغانستان، میزان خواست‌های زنان در زمینه‌ی حقوق و آزادی‌های شان بالا رفته و این خود، زمینه را برای ورود بانوان در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی فراهم کرده است.
از فَحْوای این سخن به خوبی برمی‌‌آید که فضای اجتماعی و فرهنگی افغانستان در ۱۲ سال اخیر، به گونه‌ای تغییر کرده است که دیگر نمی‌توان جلو فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی زنان را گرفت و نمی‌توان آن‌ها را در چهاردیواری خانه‌های همسران شان محدود کرد؛ بلکه ناگزیر به حقوق شهروندی شان ارج نهاد و باید آن‌ها را از «حصر خانگی» آزاد کرد.
نظر دهید